Αναδημοσίευση από http://www.ppol.gr/cm/index.php?Datain=7894&LID=1
Ζούμε σε μια εποχή που στη συνείδηση μεγάλου μέρους της κοινής γνώμης, στην Ελλάδα και διεθνώς, οι ιδέες του φιλελευθερισμού έχουν θριαμβεύσει. Το όραμα του Φουκουγιάμα (Fukuyama) για τη φιλελεύθερη δημοκρατία ως το «τέλος της ιστορίας», (όπως απλοϊκά παρουσιάζεται), όχι απλά δεν έχει κλονιστεί από την πρόσφατη παγκόσμια κρίση, αλλά φαντάζει πιο κραταιό από ποτέ. Ακόμα και η αριστερά διστάζει να φανταστεί και να σκιαγραφήσει ένα μέλλον πέρα από τη φιλελεύθερη δημοκρατία της αγοράς. Αυτό που έχει ονομαστεί ως «νεοφιλελευθερισμός» (όρος κατά τη γνώμη μου ιδιαίτερα προβληματικός), παρά το ότι για πολύ κόσμο είναι υπεύθυνος για την κρίση, συνεχίζει να φαντάζει ως μονόδρομος. Επιπλέον στο δυτικό κόσμο μια σειρά κομμάτων που χαρακτηρίζονται «φιλελεύθερα» απολαμβάνουν θέσεις σε κυβερνητικούς συνασπισμούς ή κάνουν δυναμική εμφάνιση ως αυτόνομοι δρώντες στην πολιτική σκηνή, όπως πρόσφατα συνέβη στην Ελλάδα.
Ωστόσο θα υποστηρίξω ότι το leitmotif, δηλαδή οι κυρίαρχες τάσεις στην πολιτική και την ιδεολογία του σήμερα, πόρρω απέχουν από το να ευνοούν την άνθηση ενός ριζοσπαστικού ανθρωπιστικού φιλελευθερισμού, ο οποίος θα λειτουργεί όχι ως προκάλυμμα για την επιβολή του ισοπεδωτικού θριάμβου μιας τάξης πάνω σε μια άλλη, αλλά ως η ειλικρινής πίστη στη δυνατότητα του ατόμου για ελεύθερη βούληση, ηθική/αξιακή αυτονομία και πρόοδο. Τέτοιες ιδέες, όπως εκφράστηκαν στο διαφωτισμό αλλά και στη σκέψη πρωτοπόρων της φιλελεύθερης σκέψης, τυγχάνουν στην καλύτερη περίπτωση μιας εργαλειακής μεταχείρισης και στην χειρότερη τίθενται στο περιθώριο.
Στις πρόσφατες διπλές εκλογές στην Ελλάδα, ο φιλελεύθερος χώρος για πρώτη φορά είχε αυτόνομη και αισθητή παρουσία με τέσσερις σχηματισμούς -«δράση», «δημιουργία ξανά» (ΔΗΞΑ), «φιλελεύθερη συμμαχία» (ΦΙΣ), «δημοκρατική συμμαχία» (ΔΗΜΣΥΜ)- οι τρεις πρώτοι εκ των οποίων στις δεύτερες εκλογές προέβησαν σε κοινή κάθοδο. Αν και ο χώρος κατέγραψε σημαντική παρουσία, δεν πέτυχε, αυτόνομα ή ενωμένα, την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Ωστόσο, στις περισσότερες των περιπτώσεων, πρόκειται μάλλον για φιλελευθέρους που, όπως η πλειοψηφία των ομοϊδεατών τους στην Ευρώπη, δεν παίρνουν ούτε οι ίδιοι στα σοβαρά τον τίτλο τους. Έχει ήδη γίνει αρκετή κουβέντα για κάποιες ακραίες θέσεις του χώρου, όπως οι ιδέες του κ. Τζήμερου της ΔΗΞΑ για «ειδικές οικονομικές ζώνες» όπου θα εργάζονται οι μετανάστες με χαμηλότερο μισθό (ευφημισμός για στρατόπεδα εργασίας;) ή οι δηλώσεις του για το πώς οι μετανάστες θα πρέπει να αποθαρρύνουν τους συμπατριώτες τους από το να τους ακολουθήσουν (κάτι για το οποίο φροντίζει ήδη η «χρυσή αυγή»). Είναι γνωστό επίσης πώς ο κ. Μάνος της «δράσης» το 2008 ζητούσε την επέμβαση του στρατού για την κατάπνιξη της βίαιης εξέγερσης του Δεκέμβρη. Υπάρχουν ωστόσο και περισσότερα ψιλά γράμματα στις θέσεις και τις ιδέες των εγχώριων φιλελεύθερων που αποδεικνύουν πως πολλοί από αυτούς μάλλον δεν θα αναγνώριζαν τον γνήσιο ριζοσπαστικό και ανθρωπιστικό φιλελευθερισμό, ακόμα κι αν τράκαραν πάνω του στο δρόμο.
Το πρόγραμμα της ΔΗΞΑ αφήνει λίγα περιθώρια αμφιβολίας για το ποιόν του και του τι είδος πολιτική ζωή έχει σαν όραμα. Βλέπουμε λοιπόν στις θέσεις της περί των κομμάτων πως θεωρεί «αδιανόητο να υπάρχει στην ελληνική βουλή κόμμα που στο καταστατικό του αυτοπροσδιορίζεται (επί λέξει) ως "επαναστατική οργάνωση εθελοντών ομοϊδεατών που αγωνίζεται για την ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής-κομμουνιστικής κοινωνίας"». Καλώς ήρθατε στην έρημο του «φιλελευθερισμού», όπου προϋπόθεση της συμμετοχής στην πολιτική ζωή είναι δηλώσεις νομιμοφροσύνης σκοτεινών εποχών και όπου ο ορίζοντας των φιλοδοξιών του κάθε κόμματος για έναν διαφορετικό κόσμος ορίζεται όχι από τους πολίτες που το επιβραβεύουν ή του γυρνούν την πλάτη, αλλά από a priori περιορισμούς, σύμφωνους με τις ιδέες του κ. Τζήμερου.
Επίσης, στις θέσεις της ΔΗΞΑ για τις εκλογές, βλέπουμε ότι στα μηνύματά τους τα κόμματα απαγορεύεται να κάνουν αναφορές στις θέσεις άλλων κομμάτων. Υπάρχει η διευκρίνιση ότι αυτό δεν αφορά εν γένει τον δημόσιο διάλογο, όμως είναι σαφές πόσο χαμηλοί είναι οι ορίζοντες των φιλελεύθερων για την ελεύθερη διαπάλη των ιδεών. Αντίστοιχα, ο κ. Τζήμερος δεν θέλει κομματικό συνδικαλισμό στα πανεπιστήμια, ο οποίος κατά τη γνώμη του πρέπει να καταργηθεί δια νόμου. Επίσης δια νόμου πρέπει να υπάρξουν περιορισμοί στις περιφρουρήσεις των απεργιών, στις διαδηλώσεις και σε άλλα πολλά. Είναι πραγματικά ειρωνικό πόση ενέργεια σπαταλούν οι αυτοαποκαλούμενοι «φιλελεύθεροι» όχι στην προάσπιση της ελευθερίας, αλλά στον περιορισμό της. Πίσω από την τάση αυτή κρύβονται δύο στοιχεία:
- Το πρώτο είναι το προφανές: η εξυπηρέτηση των ταξικών συμφερόντων της πλειοψηφίας των ανθρώπων αυτών. Απελευθέρωση για τις πράξεις του κεφαλαίου, με ταυτόχρονη περαιτέρω οριοθέτηση και ρύθμιση των δυνατοτήτων αντίδρασης της απέναντι πλευράς και του κόσμου της εργασίας. Τα δικά μου δικά μου και τα δικά σου δικά μου.
- Υπάρχει όμως και μια δεύτερη εξήγηση για τις παραπάνω τάσεις. Είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης και η πλήρης απαξίωση πολλών από τους φιλελεύθερους για τις μάζες των «πληβείων». Στο μυαλό του φιλελεύθερου, ο απλός άνθρωπος αν δει μια «μαύρη» πολιτική διαφήμιση θα την καταπιεί άκριτα, όπως και θα πέσει θύμα της προπαγάνδας μιας κομματικής νεολαίας στο πανεπιστήμιο. Ο απλός άνθρωπο δεν μπορεί να καταλάβει και πολλά και να έχει λόγο για σημαντικά θέματα. Ζητήματα όπως το PSI ή η θέση της Ελλάδας στο ευρώ, αλλά στην τελική και όλα τα μείζονα ζητήματα της πολιτικής, είναι καλύτερα να αφήνονται στα χέρια των τεχνοκρατών που αποφασίζουν μακριά από τις υστερικές κραυγές των μαζών. Εξ' ου βεβαίως και το σλόγκαν της ΔΗΞΑ για «πολιτική χωρίς πολιτικούς». Όπως έχει πει ο Ζίζεκ (Žižek), στο μεταμοντέρνο σύμπαν μας ο καπιταλισμός επιτρέπει την ικανοποίηση και το βίωμα, στερημένο όμως από την ουσία του. Έτσι έχουμε καφέ χωρίς καφεΐνη, λουκάνικο χωρίς λίπος, τσιγάρο χωρίς καπνό (ηλεκτρονικό τσιγάρο), ακόμα και σεξ χωρίς επαφή (cybersex ή και μορφές ταντρικού σεξ). Τώρα με τον κ. Τζήμερο, υπάρχει και πολιτική χωρίς πολιτικούς (με επόμενο βήμα, πιθανώς, τη δημοκρατία χωρίς το δήμο).
Τα πράγματα ωστόσο είναι ακόμα χειρότερα στο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου. Εκεί, ο φιλελευθερισμός έχει, εσφαλμένα, ταυτιστεί με μια αναιμική δήθεν προοδευτικότητα, με την τυραννία του «πολιτικά ορθού» και μιας ψευδούς κατανόησης της ανεκτικότητας, η οποία όμως είναι περιορισμένη στον ορίζοντα της μη-κρίσης (nonjudgmentalism).
Ένα καλό παράδειγμα για το πώς αντιλαμβάνεται η φιλελεύθερη Ευρώπη την ανεκτικότητα, είναι η έννοια του «εγκλήματος γνώμης» και η σχεδόν μηδενική αντίσταση που έχει συναντήσει από το φιλελεύθερο φάσμα (όπου δεν έχει επικροτηθεί). Πρόσφατα η Γαλλία ποινικοποίησε την άρνηση της γενοκτονίας των Αρμενίων, ενώ αντίστοιχα η άρνηση του Ολοκαυτώματος αποτελεί ποινικά κολάσιμο έγκλημα σε πολλές χώρες. Στην Ουκρανία, αποτελεί κολάσιμη πράξη η αμφισβήτηση του ότι ο λιμός του 1932-1933 αποτελεί «σταλινικό έγκλημα». Φυσικά η άρνηση του Ολοκαυτώματος είναι πέρα από ιστορικά ανυπόστατη και ηθικά αποκρουστική. Όμως η ελευθερία της γνώμης δεν υπάρχει μόνο για απόψεις που η πλειοψηφία ή οι ελίτ βρίσκουν λογικές. Επίσης, τα «εγκλήματα γνώμης» σηματοδοτούν έναν περιορισμό της αναζήτησης της αλήθειας, η οποία στην πραγματικότητα μπορεί να προσεγγιστεί μόνο με την σφοδρή διαπάλη ιδεών και επιχειρημάτων και την εγκατάλειψη κάθε βεβαιότητας. Ποιος θέλει μια ελίτ να αποφασίζει για εμάς ποια είναι η μοναδική αλήθεια για το παρελθόν και την ιστορία;
Ωστόσο πουθενά ίσως ο ψευδεπίγραφος φιλελευθερισμός δεν αυτοαναιρείται τόσο όσο στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου το φιλελεύθερο κόμμα των «φιλελευθέρων δημοκρατών» (LibDems) είναι εδώ και δύο χρόνια συγκυβερνώσα δύναμη με τους Συντηρητικούς. Στη Αγγλία παρατηρείται, ήδη από τα χρόνια των «νέων Εργατικών» του Μπλερ (Blair), η πλήρης αντιστροφή της γνήσιας φιλελεύθερης ιδέας ότι υπάρχει μια ιδιωτική σφαίρα όπου το άτομο απολαμβάνει αυτονομία και μια δημόσια σφαίρα όπου το κράτος ηγείται. Οι βρετανικές ελίτ δείχνουν έναν πρωτόγνωρο ζήλο στον «εποικισμό» όλο και περισσότερων τομέων της ιδιωτικής ζωής. Σε αυτό το «φιλελεύθερο» σύμπαν, σκοπός της κυβέρνησης και των κομμάτων, μιας και έχουν απολέσει μεγάλο μέρος του κύρους και της ηθικής νομιμοποίησής τους, είναι πλέον όχι να εκφράζουν τις φιλοδοξίες του κόσμου ή τα συμφέροντα μιας τάξης, αλλά να λένε στον κόσμο αυτό ποιες πρέπει να είναι οι φιλοδοξίες του και πώς να ζει. Έτσι, έχουμε έναν κυκεώνα επεμβάσεων στην προσωπική και οικογενειακή ζωή από μια στρατιά «ειδικών» και μια σειρά απαγορεύσεων που μπροστά τους ωχριά ο βικτωριανός πουριτανισμός (νοούμενος ως η αποστροφή στην ικανοποίηση του «άλλου»). Την απαγόρευση του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους ακολουθεί η απαγόρευση της οπτικής επαφής με προϊόντα καπνού στα καταστήματα, τα πακέτα χωρίς διακριτικά (plain packaging), όπως και οι επερχόμενες ρυθμίσεις στην κατανάλωση αλκοόλ, αλλά και παχυντικών φαγητών και ζάχαρης. Προβλέψιμα, η μερίδα της κοινωνίας που πρέπει να συνετιστεί είναι κυρίως η λευκή εργατική τάξη (οι «chavs», όπως υποτιμητικά αναφέρονται), νοούμενη από τις φιλελεύθερες ελίτ ως μια ομάδα πληθυσμού ζώσα σε μια ημιάγρια κατάσταση και ανίκανη να ασκήσει κρίση για τον εαυτό της.
Όμως είναι το ευρύτερο φάσμα του φιλελεύθερου και προοδευτικού κόσμου στη Βρετανία που έχει μια ψύχωση για τις απαγορεύσεις. Έτσι για παράδειγμα οι «πεφωτισμένες» μεσαίες τάξεις ζητούν εναγωνίως ρυθμίσεις για την «προσβλητική και ρατσιστική» γλώσσα των ποδοσφαιρικών γηπέδων, κάποιοι αριστερίζοντες προσπαθούν να θέσουν εκτός νόμου τις συγκεντρώσεις της ξενοφοβικής «λίγκας αγγλικής αυτοάμυνας» (EDL), ενώ οι «προοδευτικές» φεμινίστριες ηγούνται μιας σταυροφορίας εναντίον των λεγόμενων «lads-mags» («αντρικών περιοδικών» τύπου «maxim» ή «penthouse»: Στη φαντασία τους, ο αναγνώστης του περιοδικού θα πάρει ό,τι διαβάσει απόλυτα τοις μετρητοίς και θα θεωρήσει ότι οι γυναίκες εκεί έξω είναι όλες πεινασμένες για σεξ, κάτι που θα τον καταστήσει οιονεί βιαστή). Η απαξίωση του άλλου, που σε αντίθεση με μας τους εκλεπτυσμένους αδυνατεί να κατανοήσει τους πλέον βασικούς κανόνες συμπεριφοράς, και η παρέμβαση του κράτους για να μας προστατέψει από τον κακό μας (ή μάλλον τον κακό των άλλων) εαυτό, φτάνει σε επίπεδα πρωτόγνωρα. Και φυσικά η κριτική σε τέτοιες θέσεις θεωρείται από τους φιλελευθέρους ως σεξισμός, μιας και η ανοχή στον άλλον δε νοείται ως η συνύπαρξη διαφορετικών ιδεών με την ταυτόχρονη αμφισβήτησή τους με επιχειρήματα, αλλά ως η μη κρίση στις ιδέες του άλλου.
Αντίστοιχα ανησυχητικός είναι και ο κλιμακούμενος περιορισμός της ελευθερίας του λόγου, στο όνομα μιας φιλελεύθερης μηδενικής ανοχής στη μη ανεκτικότητα. Έτσι, τους τελευταίους μήνες είχαμε αρκετές περιπτώσεις συλλήψεων ακόμα και εφήβων για σχόλια στο facebook και το twitter που θεωρήθηκαν ρατσιστικά. Κάποια από αυτά ίσως και να ήταν. Όμως από πότε μια ανοησία που θα πει ένας έφηβος μπορεί να τον οδηγήσει μέχρι και σε πολύμηνη φυλάκιση; Ο διαχωρισμός της ελευθερίας του λόγου (που προστατεύεται) από την κολάσιμη πράξη (που τιμωρείται), θεμέλιος λίθος στο γνήσιο φιλελεύθερο αξιακό σύστημα, πλέον είναι ανύπαρκτος. Επίσης, σύμφωνα με την απαράδεκτη προσφάτως επικρατούσα ερμηνεία του αγγλικού νόμου, ένα σχόλιο είναι ρατσιστικό όχι αν έχει ειπωθεί ως τέτοιο, αλλά αν εκληφθεί ως ρατσιστικό από το «θύμα». Οργουελικότατο!
Όμως, για να επιστρέψουμε στα δικά μας, τι κάνουμε με φαινόμενα σαν τη «χρυσή αυγή» (ΧΑ); Οι τοίχοι τον Μάη του '68 πρόσταζαν «καμιά ελευθερία στους εχθρούς της ελευθερίας». Η απάντηση εδώ πρέπει να είναι καθαρή. Το χέρι της φασιστικής βίας πρέπει να κόβεται πάραυτα και αποφασιστικά. Όμως ο λόγος, ακόμα και ο φασιστικός, δεν πρέπει να φιμωθεί. Είδαμε και στις πρόσφατες εκλογές που οδήγησε η μοιραία ψευδαίσθηση ότι αν κρύψουμε τη ΧΑ κάτω από το χαλί, με ένα μαγικό τρόπο θα εξαφανιστεί. Πρέπει να βγει στο φως και να αντιμετωπιστεί ρωμαλέα και πειστικά. Επιπλέον, είναι τουλάχιστον αφελές να πιστεύει κάποιος ότι αν το αστικό κράτος κάνει την αρχή με το να θέσει εκτός νόμου μια πολιτική οργάνωση, έστω και φασιστική, σύντομα δε θα κάνει το ίδιο με φωνές πραγματικά ενοχλητικές για αυτό, από τη «δικιά μας» πλευρά.
Κλείνοντας, είναι σαφές ότι ιδιαίτερα σε περίοδο κρίσης, όπου το κράτος πετά τις μάσκες της εκπροσώπησης του καθολικού συμφέροντος και εμφανίζεται όλο και περισσότερο ως φορέας καταστολής προς όφελος μιας συγκεκριμένης τάξης, το πρόταγμα του αληθινού, ριζοσπαστικού και ουμανιστικού κοινωνικού φιλελευθερισμού είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Αυτό δεν έχει να κάνει με απλές φιλοσοφικές διακηρύξεις επί χάρτου, αλλά με την πίστη στον άνθρωπο ως δημιουργό τις ιστορίας και ως αυτόνομο παράγοντα, που δε χρειάζεται την πατερναλιστική ποδηγέτηση των διαφόρων ελίτ που «ξέρουν καλύτερα». Οι περισσότεροι από όσους μιλούν ως «φιλελεύθεροι» στην Ελλάδα και το δυτικό κόσμο, αποκαλύπτεται πώς έχουν μια ατζέντα που δεν αντιλαμβάνεται την ελευθερία ως δικαίωμα, αλλά ως προνόμιο της κάστας και της τάξης τους. Ο ριζοσπαστικός και ουμανιστικός χειραφετικός φιλελευθερισμός είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να τον αφήσουμε στα χέρια τους. O Νίκος Σωτηρακόπουλος είναι υποψήφιος διδάκτορας στην περιβαλλοντική κοινωνιολογία και βοηθός λέκτορα στο πανεπιστήμιο του Κεντ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου